لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

این پژوهش توصیفی- تحلیلی با هدف بررسی تعامل معنایی نفی با خوانشِ امکان و ضرورت معرفتی و اقتداری افعال توانستن، شدن، ممکن بودن، امکان داشتن، بایستن و لازم بودن انجام شد. در میان این افعال چهار فعل اول بیانگر مفهوم امکان و مابقی بیانگر مفهوم ضرورت هستند. ضرورت و امکان مفاهیم مرکزی حوزة وجه نمایی را تشکیل می دهند. وجه نمایی عمدتاً به بیان نگرش یا نظر افراد دربارة وضعیت امور می پردازد. وجه نمایی معرفتی و اقتداری دو نوع اصلی مقولة وجه نمایی به شمار می روند. وجه نمایی معرفتی قضاوت گوینده دربارة صحّت یا سقم گزارها را بیان می کند در حالی که وجه نمایی اقتداری با تاثیر گذاری گوینده بر انجام یا عدم انجام اعمال از سوی مخاطب سروکار دارد. افعال وجه نما از پرکاربرد ترین صورت های وجه نما در زبان فارسی هستند. نفی از آن مقوله های زبانی است که با وجه نمایی (بویژه، مفاهیم امکان و ضرورت) تعامل معنایی و منطقی دارد. نفی می تواند در افعال واژگانی و افعال وجه نمای فارسی به صورت پیش وند (ن-) ظاهر شود. در این پژوهش، نظرات پالمر (1995) و دی هان (1997)، که از دید رده شناختی به بررسی تعامل نفی با وجه نمایی پرداخته اند، به عنوان چارچوب نظری مورد استفاده قرار گرفت و عمدتاً از نمونه های مستخرج از پیکرة دادگان فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان شاهد استفاده شد. تحلیل ها نشان داد که تعامل نفی با افعالِ حوزة امکان (یعنی، توانستن، شدن، ممکن بودن و امکان داشتن) از نوع «قاعده مند» است. این بدان معناست که بین صورت و معنای افعال وجه نمای منفی در حوزة امکان تناظر یک به یک وجود دارد به طوری که ترکیب پیشوند نفی با صورت وجه نما «وجه نمایی» را منفی می کند و همراهی این پیشوند با فعل اصلی به منفی شدن «گزاره» می انجامد. در حوزة ضرورت، تعامل نفی با فعل لازم بودن «قاعده مند» است اما بایستن در تعامل معنایی با نفی «بی قاعده» عمل می کند. برخلاف انتظار، هم آیی پیشوند نفی با بایستن به منفی شدن گزاره (نه، وجه نمایی) منتهی می شود. همچنین، این بررسی نشان داد که بایستن ظرفیت بیان دو مفهوم «عدم ضرورت» معرفتی صحّت گزاره و «عدم ضرورت» اقتداری انجام عمل را ندارد و افعال دیگری (لازم بودن و وجه نماهای حوزة امکان) برپایة راهبرد «پرکنش وجهی» یا «پرکنش منطقی» این دو مفهوم را بیان می کنند. دیگر یافتة این پژوهش آن است که بایستن یک وجه نمای «تک سیطره ای» است که تنها با نفی «سیطره کوتاه» تعامل می کند در حالی که دیگر افعال مورد بررسی صورت هایی«جفت سیطره ای» هستند که هم با نفی «سیطره کوتاه» و هم نفی «سیطره بلند» تعامل می کنند. در نهایت، به غیر از بایستن، که در حوزة آن راهبرد «پرکنش وجهی» یا «پرکنش منطقی» جهت بیان نفی سیطره بلند استفاده می شوند، برای دیگر افعال راهبرد «جانمایی نفی» تمایز بین نفی سیطره کوتاه و بلند را مشخص می کند.

در این مقاله، پس از بررسیِ اجمالیِ دیدگاه های پژوهشگران در پیوند با مقوله «ذهنیّت»-و مفهوم مقابل آن عینیّت-در میانِ مفاهیمِ وجهی، یک الگوی عملیاتی تلفیقی برای ارزیابی «عینیّت»، «ذهنیّت» و «بیناذهنیّت» پیشنهاد شد. در این الگو، بر پایة تمایز هالیدی (Halliday, 1970) میانِ نقش اندیشگانی و بینافردیِ مفاهیم وجهی و تمایز نویتس (Nuyts, 2006) مابینِ مقوله های وجهی نگرشی و غیر نگرشی، وجهیّت پویا و منطقی، به سبب داشتن نقشی اندیشگانی و همچنین غیرِ نگرشی بودن همواره عینی انگاشته می شود. در مقابل، مفاهیم وجهی معرفتی و تکلیفی، به سبب بینافردی و نگرشی بودن-با در نظرگرفتن عوامل بافتی-ذهنی و یا به درجات، بیناذهنی دسته بندی می شوند. همچنین، آن چه ذهنیّت یا درجه بیناذهنیّت یک مفهوم وجهی معرفتی یا تکلیفی را تعیین می کند، میزان مشترک بودن آن مفهوم و منبع معرفتی یا تکلیفی آن در میان افراد است. افزون بر این، ذهنیّت یا میزان بیناذهنیّت پیروی معنای ذاتی و صورت عنصر وجه نما نیست بلکه به وسیلة ساختار نحوی، بافت زبانی و بافت فرازبانی عنصر وجه نما محقق می شود. کُنشی یا توصیفی بودن مفاهیم وجهی هم بر عینی، ذهنی یا میزان بیناذهنی بودن آن ها بی تأثیر است. در پایان، با اعمال الگوی پیشنهادی بر روی گونه های مختلف مفاهیم وجهی-بدونِ در نظر گرفتن نوع سازة وجه نمای آن ها-و در چندین نمونه فارسی که به روش تصادفی از وب گاه های فارسی زبان گرفته شده بودند، مشاهده گردیدکه الگو کارایی تحلیلی مطلوبی دارد.

در کتاب های منطق سنتی ما قید ضرورت و امکان گاهی پیش از جمله، گاهی پیش از محمول و گاهی پس از جمله می آید و در نتیجه نمی توان از ظاهر جمله تشخیص داد که عملگر وجه، جمله را مقید می کند یا محمول را و به اصطلاح وجه سور (de dicto) است یا وجه حمل .(de re) در این مقاله با بررسی نقیض و عکس جمله های موجه و نیز محل آنها در مقدمه های قیاس کوشش می کنیم پاسخی برای این پرسش مهم پیدا کنیم. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

در این مقاله، فرض اصلی آن است که ساخت معنایی محمول جمله اصلی و ساخت صوری بند متممی رابطه دارند. در زبان فارسی تفاوت صوری میان وجه اخباری و وجه التزامی دربند پیرو مربوط به تفاوتهایی است که در رابطه معنایی میان محمول جمله پایه و محمول جمله پیرو وجود دارد.

بی شک، مولوی بزرگترین شاعری است که سیر و سلوک باطنی را به سلک نظم درآورده؛ و شعر و تمثیل و حکایت را دست افزاری جهت بیان روش نیل به حقیقت، قرارداده است. کلید گشایش رمزهای مثنوی، (دل) در اطوار گوناگون است؛ در این پژوهش (دل) و اطوار آن در آثار برخی معاصران و اسلاف مولوی؛ و به تفصیل در مثنوی مولوی، طرح و بررسی می شود. در مثنوی هفت مفهوم برای اطوار (دل) یافت شد. سه طورصدر، قلب و شغاف که از رش نور بهره ای ندارند مربوط به جسم (دل) هستند؛ و مولوی جسم (دل) را در خور پایه (دل) نمی داند. نام قلب برای طورهای دیگر (دل) نیز به کار رفته؛ ولی طور دوم (دل) فقط با نام قلب مشخص شده است. (دل) در اطوار فواد، حبه القلب، سویداء و مهجه القلب از رش نور نصیبی دارد. جلال الدین برای طور آخر (دل) نامی ذکر نکرده است؛ لکن معانیش در مثنوی وجود وتعابیر فراوانی به آن اشاره دارد.

در آثار برخی از عرفا، عقل ستیزی و نکوهش عقل به چشم می خورد، آنان (دل) را ابزار اصلی معرفت معرفی کرده اند. لکن در کتب حکما و منابع دینی عقل تعریف و تمجید شده است. این تضاد ظاهری برای پژوهندگان طریق معرفت و طالبان سلوک حقیقت ملال آور است. دقت و تعمق در بحث، معلوم می کند که بین عارفان حقیقی و حکیمان ربانی در این امر اختلافی نیست. گاهی لفظ مشترک عقل بین عقل جزئی و کلی سبب اشتباه شده و گاهی مقام مقایسه و مراحل طولی ابزار معرفت این امر را باعث گشته و نیز فقدان مراحل تفکر و تعقل در برخی از پیروان سیر و سلوک روحی چنین تسامحی را بروز داده است.